“杂食者，美食也”——杂与精的平衡
人体需要的营养是多方面的。从人类的进化历史看，必须有众多来源的食物才能满足营养平衡的需要。日常膳食中食物的种类虽然是有限的，但在实际生活中人类摄取的谷物、蔬菜、水果与采摘的野生天然植物品种则是无限的。膳食偏简求精，实则有害无益，特别是对生长发育不利，偏食和食物过精易造成微量元素铁、锌、矿物质元素钙和某些维生素的缺乏以及一些营养素的过剩。因此，除需注意食品色、香、味、形以外，更应提倡食品来源的多样化。
古人说：“杂食者，美食也！”所以，为保持身体健康，每天要吃25-30种不同的食物，可谓杂矣！
“食宜暖”——膳食的冷热平衡
“饮食者，热无灼灼，寒无沧沧”，指出了膳食的冷热平衡。“食宜暖”，生冷食物进食过多会损伤脾、胃和肺气，微则为咳，甚则为泄。体虚胃寒的人，应少吃生冷食物，特别是在夏日更应慎重。民间也强调“饥时勿急，空腹忌冷”。反之，饮食也不可太热，否则易烫伤胃院、咽喉。据报道，在华北地区食管癌高发区，居民就有喜饮热水、热粥的习惯。
“食前忌动，食后忌静”——就餐前后动静平衡
就餐前后动与静的平衡同样很重要，因为人们每天饮食中所摄人的各种食物及营养与身体的热能消耗之间必须保持平衡。医学食疗古籍称“食后便卧令人患肺气、头风、中痞之疾，盖营卫不通，气血凝滞故而”，所以饭后要适当活动。俗话说“饭后百步走，能活九十九”，说明进食后缓行散步有利于健康。
“胃好恬愉”——进食前后的情绪平衡
进食前和进食中保持平静愉快的情绪有利于消化功能正常进行，与此相反则会危害脾胃。《素问・举痛论》中说：“怒则气上，喜则气缓，悲则气消，恐则气下，惊则气乱，思则气结。”很难设想，人们在气血紊乱的情况下，还能保证消化功能的正常进行。古人说：“食后不可便怒，怒后不可便食。”进食过程中一切反常的情绪都应尽力排除。
音乐对于消化功能有很大种益。《寿世保元》中说：“脾好音声，闻声即动而磨食。”因此，中国道家不仅提出了“脾脏闻乐则磨”之说，还发展了一整套“音符”和“梵音”等，奏出柔和清悦的音乐以配合进食。
“Ăn tạp là ngon” – Cân bằng giữa hỗn tạp và tinh chế
Dinh dưỡng mà cơ thể con người cần thì ở rất nhiều mặt. Nhìn từ lịch sử tiến hoá của nhân loại cần phải có thức ăn từ nhiều nguồn gốc mới có thể thỏa mãn nhu cầu cân bằng dinh dưỡng. Các loại thức ăn trong bữa ăn thường ngày tuy là có hạn, nhưng trong cuộc sống thực tế, ngũ cốc, rau và trái cây mà con người hấp thu và những thực vật được hái từ thiên nhiên hoang dã là vô hạn. Bữa ăn đơn giản tinh tế, thực tế là có hại chứ không có lợi, đặc biệt là không có lợi đối với sự sinh trưởng phát, kén ăn và thức ăn quá tinh chế dễ gây ra sự thiếu hụt nguyên tố vi lượng như sắt, kẽm, khoáng chất như, canxi và một vài vitamin nào đó cùng với sự dư thừa một số chất bổ. Do vậy, ngoài chú ý màu sắc, hương thơm, mùi vị, hình thức của thức ăn, thì càng nên đề xướng sự đa dạng hoá nguồn gốc thức ăn.
Người xưa nói: “Ăn tạp là ăn ngon” cho nên, để giữ cho thân thể khoẻ mạnh, mỗi ngày cần ăn 25 – 30 loại thức ăn khác nhau, đáng gọi là tạp nhỉ!
“Đồ ăn nên là ấm” – Cân bằng nóng, lạnh của bữa ăn
“Ăn uống thì nóng không bỏng, lạnh không buốt ”, chỉ ra sự cân bằng nóng lạnh trong bữa ăn. “Đồ ăn nên ấm ”, ăn quá nhiều thức ăn lạnh, sống sẽ làm tổn thương lá lách, dạ dày và phổi, ít thì gây ho, nhiều thì bài tiết. Người mà cơ thể suy yếu dạ dày lạnh, nên ăn ít thức ăn lạnh, đặc biệt là vào mùa hè thì càng nên thận trọng. Trong dân gian cũng nhấn mạnh: “Lúc đói đừng nóng vội, bụng rỗng kị lạnh”. Ngược lại, ăn uống cũng không thể quá nóng, nếu không dễ làm bỏng dạ dày, cổ họng. Nghe báo nói rằng, khu vực Hoa Bắc là khu mắc bệnh ung thư thực quản cao, do cư dân có thói quen thích uống nước nóng, ăn cháo nóng.
“Trước khi ăn kị động, sau khi ăn kị tĩnh” – Cân bằng động tĩnh trước và sau bữa ăn
Cân bằng động, tĩnh trước và sau khi ăn quan trọng như nhau, bởi vì cần phải giữ cân bằng giữa các loại thức ăn và dinh dưỡng mà mọi người chúng ta hấp thụ mỗi ngày trong ăn uống với sự tiêu hao nhiệt năng cơ thể. Sách cổ y học thực liệu nói “Sau khi ăn nằm liền là nguyên nhân làm cho con người mắc bệnh phổi, nhức đầu, bị báng bụng, đại khái là doanh vệ không thông, khí huyết ngưng trệ”, cho nên sau khi ăn cần hoạt động vừa phải. Tục ngữ nói “ Sau khi ăn đi trăm bước, có thể sống 99 tuổi”, nói rõ là sau khi ăn đi tản bộ chầm chậm sẽ có lợi cho sức khoẻ.
“Dạ dày thích thoải mái” – Cân bằng tâm trạng trước và sau khi ăn
Giữa tâm trạng bình tĩnh, vui vẻ trước khi ăn và trong khi ăn sẽ có lợi cho việc tiến hành bình thường chức năng tiêu hoá, ngược lại sẽ nguy hại tỳ vị. Trong “Cử Thông Luận-Tố Vấn” nói: “Giận dữ thì khí lên, vui thì khí dịu, buồn thì khí mất, sợ hãi thì khí hạ, kinh hoàng thì khí loạn, suy tư thì khí uất.” Rất khó suy nghĩ, trong tình trạng con người khí huyết rối loạn vẫn có thể bảo đảm tiến hành bình thường chức năng tiêu hoá. Người xưa nói: “Sau khi ăn thì không được tức thì giận dữ, sau khi giận thì không được ăn liền.” Trong quá trình ăn, tất cả những trạng thái tinh thần bất bình thường đều nên hết sức tránh.
Âm nhạc có rất nhiều lợi ích đối với chức năng tiêu hoá. Trong “Thọ Thế Bảo Nguyên” nói: “Lá lách (tỳ) thích âm nhạc, nghe âm thanh thì liền khởi động tiêu hoá thức ăn.” Do đó, Đạo gia Trung Quốc không chỉ đề ra thuyết “Lá lách (tỳ) nghe nhạc thì tiêu hoá”, mà còn phát triển thành cả bộ “nốt nhạc” và “âm nhạc phật giáo”, tấu lên âm nhạc thanh thoát, êm dịu để phối hợp với việc ăn uống.
LÊ HUY THÌN