“人中吕布,马中赤兔”,赤兔马一直是好马的代表。《三国志》中有关于赤兔马的记载,但是何以称为赤兔却没有说。于是,后人就认为,“赤”是说其毛色,“兔”是跑得快如兔子。其实这是误解。
“Nhân trung Lữ Bố, mã trung Xích thố” (Lữ Bố trong loài người; Xích Thố trong loài ngựa), “ngựa xích thố” luôn là đại biểu cho ngựa hay. Trong “Tam quốc chí” có ghi chép liên quan đến ngựa xích thố, nhưng tại sao gọi là ngựa xích thố thì lại không bàn đến. Thế là, người đời sau cho rằng, “xích”(đỏ) là nói màu lông của ngựa, “thố” là chạy nhanh như thỏ. Thực ra hiểu như vậy là sai.
自古以来,人们就对各类动物赋予了某种精神或品格。兔子在人们的心目中是怯懦、弱小的象征,虽然它跑得快,但是,兔子的跑总是与逃跑关联的。可以说,兔子毫无英雄气概。用兔子来比喻好马,是有损马的形象的。兔子跑得虽然快,可是要论速度是不能与马相比的,不要说是好马,就是一般的马也比兔子跑得快多了。那么,这赤兔的“兔”到底是什么意思呢?
Từ xưa đến nay, con người đã ban cho các loài động vật một tinh thần hay phẩm chất nào đó. Thỏ trong tâm trí của chúng ta là biểu tượng của sự sợ sệt, nhỏ bé yếu đuối, mặc dù nó chạy nhanh, thế nhưng cái chạy của thỏ thường liên quan đến sự chạy trốn. Có thể nói, thỏ chẳng có chút khí phách anh hùng nào. Lấy thỏ để ví với ngựa hay sẽ làm mất hình tượng của ngựa. Mặc dù thỏ chạy nhanh, thế nhưng bàn về tốc độ thì thỏ không thể so với ngựa, đừng nói là ngựa hay, ngựa bình thường cũng chạy nhanh hơn thỏ nhiều. Vậy thì chữ “thố” trong “xích thố” rốt cuộc là ý gì?
中国很早就有了评定马的专著《相马经》,传说这是伯乐的作品。“相马”顾名思义就是看马。相马的第一步就是看马的头部,因为头部是马的品种、品质、体能、齿口最明显的外部表现。古人依据马的头部形状,形象地将马分为直头、兔头、凹头、羊头、楔头、半兔头几种。所谓的赤兔马的“兔”,应当是指马的头形。长沙马王堆三号汉墓出土的帛书中就发现了一本手写的《相马经》,其中的第一篇说“得兔与狐,鸟与鱼,得此四物,毋相其余”。在第三篇中又对这些话作了解说,“欲得兔之头与其肩,欲得狐周草与其耳,……欲得鸟目与颈膺,欲得鱼之鳍与脊”。这些记载,说明了在古代兔形的头是好马的重要外在标准,也说明了得到兔头的好马不是很容易的事。
Trung Quốc từ xưa đã có tác phẩm chuyên môn đánh giá về ngựa “Tướng mã kinh”, tương truyền đây là tác phẩm của Bá Nhạc. “Tướng mã” theo tên đoán nghĩa chính là xem ngựa. Bước đầu tiên của việc xem ngựa là xem phần đầu của ngựa, vì phần đầu là phần biểu hiện bên ngoài rõ nhất về chủng loại, phẩm chất, thể năng, răng miệng của ngựa. Người xưa căn cứ vào hình trạng, dáng vẻ của đầu ngựa, chia ngựa thành mấy loại như “trực đầu”(đầu thẳng), “thố đầu”(đầu thỏ), “ao đầu”(đầu lõm), “dương đầu”(đầu dê), “tiết đầu” (đầu hình cái nêm), “bán thố đầu”(đầu nửa hình thỏ). Từ “thố” trong “xích thố mã” chính là chỉ hình đầu ngựa. Trong bạch thư (sách ghi trên lụa trắng) khai quật được ở những ngôi mộ thời Hán số 3 ở đồi Mã Vương, Trường Sa, đã phát hiện một cuốn “Tướng mã kinh” chép tay, chương đầu tiên trong đó ghi rằng “Đắc thố dữ hồ, điểu dữ ngư, đắc thử tứ vật, vô tướng kỳ dư”(Được như thỏ và cáo, chim và cá, được như bốn loại này, không cần phải xem gì nữa), trong chương thứ ba thì giải thích về những lời này, “Dục đắc thố chi đầu dữ kỳ kiên, dục đắc hồ chu thảo dữ kỳ nhĩ, … … dục đắc điểu mục dữ cảnh ưng, dục đắc ngư chi kỳ dữ tích” (Muốn ngựa có đầu và vai như thỏ, muốn ngựa có lông và tai như cáo, … muốn ngựa có mắt chim, muốn ngựa có như vảy và xương sống như cá). Những ghi chép này đã nói rõ vào thời cổ đại, đầu ngựa hình thỏ là tiêu chuẩn bên ngoài chủ yếu của ngựa hay, cũng đã nói rõ có được ngựa hay đầu như thỏ không phải là chuyện dễ.
兔头、半兔头的马,特征是鼻以上部分微微向外突出,有些像兔子的头。从现代马的体质看,兔头的马,多是重型马,其特点为身体强壮,力量大,也是马中最为高大的品种。从赤兔马的颜色看,当是枣骝色,也就是通常所说的红色。这种颜色正是现在中亚一带草原马的典型毛色。从赤兔马的毛色与头相看,这是中亚一带,也就是古代所说的西域地区所产的马。中国中原地区的马属蒙古马,蒙古马的优点是速度较快、耐疲劳,但是体形小、体力有限,所以好马多总出在西部。
Ngựa đầu thỏ, bán đầu thỏ có đặc trưng là phần từ mũi trở lên hơi nhô ra ngoài, có những đặc điểm khá giống đầu thỏ. Xét từ thể chất ngựa hiện đại, ngựa đầu thỏ phần lớn là ngựa có đặc điểm là thân thể lực lưỡng, có sức mạnh, đây cũng là chủng loại cao nhất trong các loại ngựa. Xét từ màu sắc của ngựa xích thố, đương nhiên là màu đỏ táo, cũng là màu đỏ thường nói. Màu sắc này chính là màu lông điển hình của ngựa ở vùng thảo nguyên Trung Á hiện nay. Xét từ màu lông và tướng ngựa xích thố, đây chính là loài ngựa sản sinh ở vùng Trung Á, tức là vùng Tây Vực thời cổ nói đến. Ngựa ở vùng Trung Nguyên Trung Quốc thuộc loại ngựa Mông Cổ, ưu điểm của ngựa Mông Cổ là tốc độ rất nhanh, chịu mệt nhọc, nhưng hình thể nhỏ, sức có hạn, nên ngựa hay phần lớn xuất hiện ở phía Tây.
“赤兔马”即兔头的红马,而非跑得快如兔子的红马。
“Xích thố mã” là ngựa đỏ đầu thỏ, chứ không phải ngựa đỏ chạy nhanh như thỏ.
