土家族偷俗 — TỤC TRỘM Ở DÂN TỘC THỔ GIA

偷，历来是被视为可耻的卑劣行为，可是在鄂西一带的土家人聚居的吊脚楼里，至今仍保留着几种别开生面、饶有风趣的“偷俗”。这“偷俗”不仅不为土家人唾弃，而且还受土家人的赞赏并传为美谈。

Từ xưa đến nay ăn trộm luôn được xem là hành vi tồi tệ đáng xấu hổ, nhưng trong các nhà sàn, nơi sinh sống của dân tộc Thổ Gia thuộc vùng Ngạc Tây, cho đến nay vẫn lưu giữ một số “tục ăn trộm” mới lạ và thú vị. “Tục ăn trộm” này không những không bị người Thổ Gia phỉ nhổ mà trái lại còn được họ tán thưởng và lưu truyền, còn được xem như một chuyện tốt đẹp.

吊脚楼为土家族人居住生活的场所，多依山就势而建，呈虎坐形，以“左青龙，右白虎，前朱雀，后玄武”为最佳屋场，后来讲究朝向，或坐西向东，或坐东向西。依山的吊角楼，在平地上用木柱撑起分上下两层，上层通风、干燥、防潮，是居室；下层是猪牛栏圈或用来堆放杂物。房屋规模一般人家为一栋4排扇3间屋或6排扇5间屋，中等人家5柱2骑、5柱4骑，大户人家则7柱4骑、四合天井大院。

Nhà sàn là nơi sinh sống của người dân tộc Thổ Gia, đa phần được dựng nương theo địa thế của núi đồi, nên hình dạng nhà trông như hình một con hổ đang ngồi, nơi làm nhà tốt nhất là “tả thanh long, hữu bạch hổ, tiền chu tước, hậu huyền vũ”, về sau người ta còn chăm chút đến hướng của ngôi nhà, hoặc dạng ngồi phía tây hướng sang đông, hoặc ngồi phía đông hướng sang tây. Loại nhà sàn làm nương theo địa thế của núi có đặc điểm là: trên nền đất bằng phẳng, dùng cột gỗ chống đỡ, chia thành hai tầng kết cấu trên dưới, tầng trên thường thông thoáng, khô ráo, chống ẩm nên được dùng làm nhà ở; còn tầng dưới làm chuồng heo, chuồng bò hoặc làm nơi chứa các vật dụng linh tinh. Quy mô nhà của người bình thường là một ngôi nhà sẽ gồm 4 dãy với 3 gian hoặc 6 dãy 5 gian, nhà khá giả hơn một chút sẽ có 5 cột 2 kèo, 5 cột 4 kèo, còn nhà giàu có sẽ có đến 7 cột 4 kèo, sân lớn và giếng trời tứ hợp.

4排扇3间屋结构者，中间为堂屋，左右两边称为饶间，作居住、做饭之用。饶间以中柱为界分为两半，前面作火炕，后面作卧室。吊脚楼上有绕楼的曲廊，曲廊还配有栏杆。

Ngôi nhà có kết cấu 4 dãy 3 gian thì gian giữa sẽ gian chính, hai gian ở hai bên trái và phải gọi là gian phụ, dùng làm nơi ở và làm cơm. Ở giữa gian phụ lấy cột chính giữa làm ranh giới phân chia hai nửa, nửa phía trước làm bếp, còn nửa sau làm phòng ngủ. Trên nhà sàn còn có hành lang uốn cong men theo cầu thang, hành lang cong còn được trang bị lan can.

土家人还在屋前屋后栽花种草，各种果树，但是，前不栽桑，后不种桃，因与“丧”“逃”谐音，不吉利。

Người Thổ Gia còn trồng các loại hoa cỏ và trái cây ở phía trước và sau nhà, nhưng trước nhà không trồng cây dâu tằm, sau nhà không trồng đào, vì hai từ này hài âm với “丧(sãng: tang tóc)” và “逃?(táo: trốn tránh)” mang ý nghĩa không may mắn.

吊脚楼有很多好处，高悬地面既通风干燥，又能防毒蛇、野兽，楼板下还可放杂物。吊楼还有鲜明的民族特色，优雅的“丝檐”和宽绰的“走栏”使吊脚楼自成一格。这类吊脚楼比“栏干”较成功地摆脱了原始性，具有较高的文化层次，被称为巴楚文化的“活化石”。

Nhà sàn có rất nhiều điểm tốt, nhà được làm trên cao vừa thông thoáng và khô ráo, lại vừa có thể tránh rắn độc, thú hoang, ngoài ra bên dưới còn có thể dùng để chứa đồ linh tinh. Nhà sàn còn mang đậm nét đặc sắc riêng của dân tộc, những “mái hiên tơ” trang nhã và “hành lang” rộng lớn khiến cho nhà sàn nơi đây mang một nét độc đáo riêng biệt. Nhà sàn loại này khá thành công trong việc thoát ra khỏi các đặc tính nguyên thuỷ so với “lan can”, nó có giá trị văn hoá khá cao, được gọi là “hoá thạch sống” của nền văn hoá Ba Sở.

偷梁树

Trộm thanh xà

土家人修建吊脚楼木房，正中堂屋脊上都要横搁一根大梁。梁上朝地一面中央绘着太极图。两头分别写着“荣华富贵金玉满堂”等吉祥词，画着“乾坤”日月卦。土家人很看重梁，说它寄托着今后的兴衰荣辱。

Người Thổ Gia làm nhà sàn bằng gỗ, ở chính giữa gian nhà chính luôn phải gác một thanh xà lớn, chính giữa mặt hướng xuống sàn nhà của thanh xà có vẽ hình thái cực. Còn hai đầu lần lượt được viết những từ may mắn như “vinh hoa phú quý kim ngọc mãn đường”…, hoặc vẽ quẻ nhật nguyệt “càn khôn”. Người Thổ Gia rất xem trọng cột xà trong nhà, họ cho rằng nó gửi gắm sự hưng suy vinh nhục từ nay về sau.

这根梁树却是要偷来的。修屋前，主人在附近人家的山头上悄悄相中粗壮苗条、枝桠繁茂的杉树，粗壮苗条表示子孙兴旺后人多，枝桠繁茂表示家大业正又久长。到了架梁的前一天夜里，主人请来几个强壮后生，择黄道吉时出门，至树前，先点燃三柱香，烧上一盒纸，再念几句祝词，用大斧砍倒后，抬起就走，中间不能歇气不能讲话，抬到主人家放到木马上由木匠加工成大梁。

Nhưng cây xà này lại có được bằng cách đi ăn trộm. Trước khi làm nhà, chủ nhà sẽ lên núi của ngôi nhà gần đó âm thầm chọn một cây samu có chạc cây sum suê, cành lá mảnh mai nhưng chắc khoẻ mà mình ưng ý nhất, cành cây mảnh mai chắc khoẻ biểu thị con cháu đời sau sẽ sung túc, đông đảo, còn chạc cây sum suê biểu thị sự nghiệp sẽ ngày càng phát triển, bền vững. Đến đêm trước khi gác xà, chủ nhà sẽ nhờ vài thanh niên khoẻ mạnh, chọn giờ lành xuất phát đến thẳng nơi có cái cây kia, trước tiên họ thắp ba nén nhang thơm, đốt một hộp giấy rồi niệm vài câu chúc tụng, sau khi dùng rìu đốn ngã cây, họ bèn khiêng mang về, trong khoảng thời gian đó không được phép ngơi tay làm và không được nói chuyện, khiêng đến cho chủ nhà xong, thợ mộc sẽ lập tức làm thành cây xà lớn.

上梁时又有一套奇俗一番热闹。第二天，树主看到树桩边的香灰纸灰，便知道自己的树被人偷去做了梁木，不气不恼十分高兴，因为这表示自家的山地风水好，出了人家喜欢的梁木。

Khi lên xà lại có một số tục kỳ lạ và vui nhộn. Ngày hôm sau, chủ của vườn cây bị mất cắp nhìn thấy tàn nhang và tro bên gốc cây sẽ biết là cây nhà mình đã bị người khác đánh cắp làm cây xà, họ không giận không phiền mà ngược lại còn tỏ ra vui sướng, vì điều này cho thấy phong thuỷ của nhà mình tốt nên mới cho được cây xà mà người ta thích.

偷南瓜

Trộm bí đỏ

八月十五月亮圆时，吊脚楼里亲朋团聚，过着中秋节。待过半夜子时，几个人悄悄地嘀咕一阵后各自分开行走，轻手轻脚地走到东家瓜园，或进西家菜地，选那又大又圆的南瓜摘下一个，用红布包起就走。第二天，失瓜的主人看到新摘的瓜蒂，决不吵闹，一笑了之，心里还默默为偷瓜人祈祷：老天保佑他来年有生！

Rằm tháng 8, bà con thân thích tụ tập lại với nhau trong nhà sàn cùng đón tết trung thu. Chờ đến nửa đêm, vài người sau khi âm thầm rỉ tai nhau vài câu bèn đi mỗi người mỗi hướng, len lén lẩn vào vườn bí nhà này, hoặc vườn rau nhà kia, chọn hái một trái bí đỏ vừa to vừa tròn, dùng vải đỏ quấn lại rồi bỏ đi. Ngày hôm sau, chủ vườn bí bị mất cắp nhìn thấy cuống bí vừa bị hái mất, không hề la mắng mà còn mỉm cười, trong lòng còn âm thầm cầu nguyện cho người trộm bí: Mong ông trời phù hộ cho người ấy sang năm sinh được con!

原来，偷摘的南瓜是送给没有生育的人家。

Thì ra, bí đỏ trộm được là để tặng cho những gia đình chưa có con cái.

传说很久以前，有一对勤劳善良的夫妇老来无子。一个讨米的老太婆便给他一粒瓜子，种下后第一天牵藤，第二天开花，第三天就结了瓜。八月十五这天晚上，老两口把瓜摘下抬到屋里，那瓜突然裂开，从里面蹦出一个又肥又胖的儿子来。从此八月十五偷瓜的习俗(又叫摸秋)就这样流传了下来，不管有无生育，族人们都要偷摘一个别家的大南瓜送到亲人的床上。

Tuyện kể rằng từ rất xa xưa, có một cặp vợ chồng cần cù, lương thiện nhưng tuổi đã già mà vẫn chưa có được mụn con nào. Một bà lão xin ăn bèn cho họ một hạt bí, sau khi trồng xuống ngày đầu tiên hạt bí đã mọc lên thành dây, đến ngày thứ hai thì ra hoa, sang ngày thứ 3 thì kết quả. Vào đêm rằm tháng 8, hai vợ chồng nọ bèn hái bí mang vào trong nhà, quả bí đó bỗng nứt ra, bên trong quả bí nhảy ra một đứa bé mủm mỉm. Kể từ đó, tục trộm bí (hay còn gọi là Moqiu) vào ngày rằm tháng 8 được lưu truyền lại, bất kể là người có con hay không con, người dân tộc Thổ Gia đều phải hái trộm một quả bí ở nhà người khác đưa đến giường của người thân.

偷饭碗

Trộm chén

偷饭碗是土家族吊脚楼里奇特的婚俗之一。

Trộm chén là một trong những tập tục hôn nhân kỳ lạ trong các nhà sàn của dân tộc Thổ Gia.

当娶亲的队伍来到新娘家，经过妙趣横生的“拦门”、“讨粑”等过场后，主人便热情设宴款待来人。午餐时，接亲者中间有几个“不识好歹”的人，互相把眼睛眨几眨，便把饭碗悄悄藏到胸口或掖下。到了男方家,“偷”者从身上取出“赃物”，大摇大摆走进厨房，乐滋滋等主人奖赏。主人也满脸高兴，按偷得的碗的数量，每只碗奖赏一大坨猪肉，偷碗者皆大欢喜。原来土家人称这偷来的碗为“衣禄碗”，偷得越多越好，表示新郎新娘今后生活富足, 兴旺美好。

Khi đoàn rước dâu đến nhà cô dâu, sau những trò vui như “chặn cửa”, “đòi bánh nếp”…, chủ nhà sẽ nhiệt tình thết đãi những người đến rước dâu. Vào buổi trưa, một số “kẻ không biết tốt xấu” trong đoàn rước dâu bèn đưa mắt ra hiệu cho nhau, sau đó lén trộm chén giấu hoặc nhét vào trong lòng ngực. Khi đến nhà trai, “kẻ trộm” sẽ lấy “tang vật” từ trong người ra rồi đủng đỉnh đi vào nhà bếp, vui vẻ chờ chủ nhà khen thưởng. Chủ nhà cũng vui mừng hớn hở, cứ theo số lượng chén trộm được mà khen thưởng. Mỗi cái chén sẽ thưởng một miếng thịt heo to, những kẻ trộm chén đều hết sức vui mừng. Thì ra người Thổ Gia gọi số chén trộm được là “chén y lộc”, trộm được càng nhiều càng tốt, cho thấy cuộc sống của cô dâu chú rể sau này sẽ càng sung túc, thịnh vượng và tốt đẹp.

(SƯU TẦM)